Ceza hukukunda bir suçun kastla işlenip işlenmediği kadar, failin neye niyet ettiği, kime zarar verdiği ve sonucun ne olduğu da önemlidir. Tasarlama, hata hali ve hedefte sapma bu bağlamda failin iradesi ile gerçekleşen netice arasındaki uyumu inceler.
1. Tasarlama (TCK 82/1-a)
Tasarlama, failin mağdura zarar vermeyi önceden planlayarak, soğukkanlılıkla ve kararlılıkla gerçekleştirmesidir.
Örnek: Fail, mağduru zehirlemek için bir hafta öncesinden madde hazırlar ve içeceğine karıştırır.
2. Hata Hali (TCK 30 – Maddi Hata)
Failin kastı ile gerçekleşen netice arasındaki uyuşmazlık, “hata hali” (error in persona) olarak adlandırılır. Yani fail, bir kişiye zarar vermek ister ama yanlışlıkla başka bir kişiye zarar verir.
TCK 30/1:
“Failin kastettiği neticeyi gerçekleştirmesi hâlinde, hedefte yanılma hata sayılmaz.”
Hata Halinin Türleri:
| Tür | Açıklama |
|---|---|
| Kişide Hata Konuda Hata Suçun Hukuki Niteliğinde Hata |
Fail Ahmet’i öldürmek isterken yanlışlıkla Mehmet’i öldürür. Hedef alınan şey insan sanılmıştır ama cansızdır ya da tam tersi. Fail işlediği fiilin suç olduğunu bilmiyor (genellikle bağışlanmaz). |
Yargıtay ne der?
“Failin kastı, hedef alınan kişiye yönelmişse ancak yanlış kişi zarar görmüşse, yine de kast vardır.”
3. Hedefte Sapma (Aberratio Ictus)
Failin doğru kişiyi hedef almasına rağmen, yaptığı hareket başka bir kişiyi vurursa, bu durum “hedefte sapma” olarak değerlendirilir.
Üç Kavramın Karşılaştırması
| Kavram | Failin Kastı | Sonuç | Cezai Değerlendirme |
|---|---|---|---|
| Tasarlama | Bilinçli ve önceden planlı | Hedeflenen kişi zarar görür | Ağırlaştırılmış müebbet |
| Hata Hali | Kast var ama yanlış kişi | Yanlış kişiye zarar verilir | Kast korunur, fail ceza alır |
| Hedefte Sapma | Doğru kişiyi hedef alır ama ıskalar | Başka kişiye zarar verir | Hedef için teşebbüs, zarar gören için farklı değerlendirme |
Yargıtay Kararından Örnek
“Sanığın silahla hedef aldığı kişiye ateş açtığı, ancak merminin sekerek üçüncü kişiye isabet ettiği anlaşılmıştır. Bu durumda hedefte sapma söz konusu olup, ilk kişiye karşı kasten öldürmeye teşebbüs, diğerine karşı bilinçli taksirle yaralama suçu oluşur.”
— Yarg. 1. CD, 2020/5118 E., 2021/2234 K.
Sık Sorulan Sorular (FAQ)
Tasarlama ile planlı yaralama aynı şey mi?
Hayır. Tasarlama kasten öldürme veya ağır nitelikli fiil için değerlendirilir. Planlı yaralama kastta indirime gitmez.
Hata halinde ceza hafifletilir mi?
Hayır. Kast korunuyorsa ceza failin asıl niyeti üzerinden verilir.
Hedefte sapma olduğunda iki kişi için ayrı ceza mı olur?
Evet. İlk hedef için kast derecesinde ceza, zarar gören için taksir ya da netice sebebiyle sorumluluk uygulanabilir.
